Symposium: Japans Lak

De SJA (The Society for Japanese Art) en de KVVAK organiseren op 3 juli het Symposium: Japans Lak in het Auditorium van het Rijksmuseum. De aanleiding is de Rijksmuseum tentoonstelling ‘Modern Japans Lak’ waar deze zomer een uitzonderlijke collectie Japans lak uit de periode 1890-1950 getoond wordt. In dit symposium behandelen vier sprekers alle facetten van het Japanse lakwerk: van traditionele dromerige voorstellingen in goud, zilver en zwart tot sprekende kleuren en sterke onderwerpen.

Dit symposium wordt mogelijk gemaakt door het Flora Fonds/ Rijksmuseum Fonds

12.00 uur: Lezing Dave van Gompel ‘Gelaagde Schoonheid – Een inleiding in de technieken van Japans lakwerk’
12.45 uur: Lezing Jan Dees ‘Modern Japans Lak 1890-1950 – Van oog voor detail naar gevoel voor impact’
13.30 uur: Pauze met koffie en thee
14.00 uur: Lezing Menno Fitski ‘Natuurmomenten in Japans lak: Ballonklokjes, gentiaan en poelschaatsenrijders’
14.45 uur: Lezing Ching-Ling Wang ‘Japanese Lacquerware in the Chinese Imperial Collection and Its Contexts’
15.30 uur: Paneldiscussie onder leiding van Menno Fitski
16.00 uur: Borrel
17.00 uur: Sluiting

Bij de waardering van Japans lakwerk (urushi) is het nagenoeg onmogelijk om de esthetiek los te zien van de technieken die ten grondslag liggen aan dit unieke kunstambacht. Dit vormt voor velen een drempel, aangezien wij in het Westen geen materiaal kennen dat qua eigenschappen of maakproces direct te vergelijken valt met urushi. In Japan wordturushi nog altijd gezien als een van de meest veeleisende en complexe kunstambachten, wat gepaard gaat met een jarenlange, gedisciplineerde opleiding en het overwinnen van een pijnlijke huidallergie. Terwijl de kwaliteit van een olieverfschildering slechts vanuit een direct vooraanzicht wordt beoordeeld, moeten de gesprenkelde of ingelegde afbeeldingen in lakdecoraties vanuit alle hoeken gezien een volstrekt uniforme reflectie tonen. Om te begrijpen hoe de lakkunstenaar dit niveau van perfectie bereikt, is het van belang om lakwerk niet simpelweg als vlakke schildering te beschouwen, maar als gelaagde, driedimensionale afbeelding. Deze lezing gaat in zowel de letterlijke als figuurlijke zin de diepte in om aan te tonen dat lakwerk zich met recht een hoogtepunt qua menselijk kunnen mag noemen, waarbij onder meer technieken als goud sprenkelen, parelmoerinleg, en gesneden lak aan bod zullen komen. Alle besproken technieken worden vertegenwoordigd in de rijke verzameling objecten binnen de tentoonstelling, en kennis van het maakproces zal de deelnemers hopelijk een nieuwe kijk geven op vele maanden -soms zelfs jaren- werk die achter één enkel object schuilgaan.

Dave van Gompel (Amsterdam, 1984) studeerde kunstgeschiedenis en meubelrestauratie in Amsterdam. Na werkzaam te zijn geweest bij het Tropenmuseum, Rijksmuseum en een particulier atelier, vertrok hij naar Japan om een praktische PhD van vijf jaar te volgen aan de Tokyo University of the Arts. Terug in Nederland werkt hij als restaurator van lakwerk, promovendus op het gebied van de kennisoverdracht van handvaardigheidstechnieken aan de UvA, en is hij betrokken bij diverse projecten om Japanse ambachten in Nederland te promoten.

De Japanse lakkunst heeft een lange geschiedenis. Al meer dan duizend jaar worden gebruiksvoorwerpen versierd met goud- en zilverpoeder op een zwarte of gouden ondergrond. Deze tentoonstelling gaat over een unieke periode in de Japanse lakkunst. Daarin ontwikkelen de gedetailleerde, traditionele decoraties zich tot krachtige ontwerpen, die vaak invloeden vertonen uit andere culturen. Het dromerige beeld in goud, zilver en zwart maakt plaats voor grotere, kleuriger ontwerpen met een meer realistisch karakter. De oorzaak voor deze omwenteling lag in de frustratie van de ‘ambachten’ over hun uitsluiting van de prestigieuze Salon, die elk jaar door de overheid werd georganiseerd. De emancipatiestrijd was bedoeld om op gelijke voet te komen met de schilder- en beeldhouwkunst. Het middel daartoe was artistieke vernieuwing. Het doel werd bereikt in 1927. In de zoektocht naar een eigentijdse stijlen ontwikkelden de lakmeesters zich tot vernieuwingsgezinde, erkende kunstenaars.

Jan Dees publiceerde over een periode van 35 jaar tientallen artikelen en een aantal boeken over Japanse lak. Zijn proefschrift Facing Modern Times (2007) behandelt de opbloei van de Japanse lakkunst in de periode 1890-1950. In 2022 is hij gastconservator van de tentoonstelling Modern Japans Lak in het Rijksmuseum.

De tentoonstelling Modern Japans lak belicht de spectaculaire omwenteling in de lakkunst van de vroege 20^ste eeuw, wanneer de moderniteit in de lakkunst in volle hevigheid opbloeit en de vormentaal wordt vernieuwd. Deze lezing neemt u mee in de wereld van de motieven en versieringen op lak. Immers, door het verhaal van een kunstnijverheidsvorm die zich opnieuw weet uit te vinden, zijn draden geweven van elementen die een langere geschiedenis hebben in de lakkunst. Zo is de natuur een onveranderlijke bron van inspiratie en de lezing onderzoekt onder andere hoe lakmeesters het gevoel van natuurmomenten hebben weten te vangen in het gladde oppervlak van lak. Soms is dat heel specifiek; dan is niet alleen het seizoen af te leiden, maar zelfs het tijdstip van de dag.

Menno Fitski is gespecialiseerd in Japanse kunst en doet onderzoek naar Kakiemon porselein, lakwerk en de geschiedenis van het verzamelen van Aziatische kunst, in het bijzonder de collectie van Herman Karel Westendorp (1868-1941).

Deze lezing zal het Engels gegeven worden

Japanse voorwerpen vonden rond de zestiende eeuw hun weg naar China. Voorwerpen zoals waaiers en lakwerk werden al snel begeerlijke, modieuze en waardevolle handelswaar. Chinese geleerden aan het eind van de Ming, zoals Gao Lian (1573-1620) en Wen Zhenheng (1585-1645), hielden van Japanse voorwerpen, vooral van lakwerk, waardeerden deze en gebruikten ze in hun ateliers. In de keizerlijke collecties van de Qing bevinden zich grote aantallen Japanse voorwerpen, waaronder inktkoeken, munten, schilder- en kalligrafiewerken, boeken, porselein en lakwerk. In het Paleismuseum van Peking bijvoorbeeld zijn er meer dan 2400 Japanse lakwerkstukken, terwijl er 411 niet-Japanse lakwerkvoorwerpen zijn. Bovendien zijn er aan het Qing hof imitaties van Japans lakwerk (meestal verzameld in het Palace Museum, Beijing, waaronder ongeveer 1600 stuks, terwijl er in Taipei ongeveer 80 stuks zijn). Deze presentatie richt zich op Japans lakwerk in de keizerlijke Qing-collectie en aanverwante zaken. De context van de verzameling, het gebruik en de ambachtelijke uitwisseling worden onderzocht en er wordt ook nieuw materiaal uit Europese collecties getoond.

Dr. Ching-Ling Wang (conservator Chinese kunst, Rijksmuseum Amsterdam) werkte voorheen als conservator pre-moderne Chinese kunst bij het Museum für Asiatische Kunst, en was tevens verantwoordelijk voor de Chinese collectie van het Ethnologisches Museum. Beide musea zijn Staatliche Museen zu Berlin. Van 2012 tot 2013 droeg hij als onderzoeker bij aan Connecting Art Histories in the Museum, een gezamenlijk programma van het Kunsthistorisches Institut in Florenz – Max-Planck-Institut en de Staatliche Museen zu Berlin. Zijn onderzoek richt zich vooral op Chinese literati-schilderkunst (‘intellectuele schilderkunst’ in gewassen inkt), hofkunst van de Ming- en Qing-dynastieën en uitwisselingen in goederen, (beeld)cultuur en kunst tussen China en Europa in de zeventiende en achttiende eeuw.